Erzurum’da Bulunan Tarihi Camiiler

Erzurum’da Bulunan Tarihi Camiiler isimleri geçmiş ve günümüzde bulunan camilerdir. Tarihi eskilere dayanan camilerin bir kısmını Anadolu Selçuklu dönemine aitiken bir kısmı ise Osmanlı ve günümüzde de yapılan camiiler mevcuttur ve bu camiiler bölgenin tarihini yansıtıyor. Erzurum’da bazı isimler padişah isimleri, bazıları yer ismi, bazıları şahıs ismi, tarihi ve edebi kişilerin isimleri, dini şahısların isimleri olan camiler de bulunuyor. Minarelerin beden duvarları üzerinden yükselmesi, minareye cami içerisinden ulaşılması, silindirik gövdeli ve tek şerefeli oluşları, şerefe altlarında mukarnas dizisi veya silmelerin bulunması Erzurum camilerinin ortak özellikleri arasında yer alıyor. İçinde bulunduğumuz üç aylar sebebiyle yoğun bir dönem geçiren Erzurum Camilerinde, özellikle Ramazan ayında büyük bir yoğunluk yaşanıyor. Çoğu Osmanlı ve Selçuklu döneminde inşa edilen camiiler, süslemeleri ve işlemeleri ile o dönemin özelliklerini yansıtıyor.

Erzurum’daki bazı camiler ve tarihi bilgileri ise şöyle;

Ulu Cami (Atabek Camii) :Şehir içinde Cumhuriyet Caddesi üzerindedir. Anadolu Selçuklu ulu camilerinin tüm özelliklerini yansıtır. Cami dikdörtgen planlıdır. Esas itibariyle güney duvarına dikey uzanan 7 neften oluşmaktadır.

Lala Mustafa Paşa Camii: Erzurum’un merkezini oluşturan cami, Erzurum’daki ilk Osmanlı camisidir. Kitabesine göre 1562 yılında Lala Mustafa Paşa tarafından yaptırılmıştır. Mimarbaşı Koca Sinan’ın eserlerinin listesini veren tezkirelere göre caminin mimarı Sinan’dır.

Murat Paşa Camii: Şehir merkezinde, bulunduğu mahalleye adını veren Murat Paşa Camii, yanındaki hamamla birlikte sur kapılarından Erzincan Kapısı civarındadır. Kitabesine göre 1573 tarihinde Sadrazam Kuyucu Murat Paşa tarafından yaptırılmıştır.

Gürcü Kapısı (Ali Ağa) Camii Şehir merkezinde Gürcü Kapısı mevkiinde yer alır. Erzurum’da yeniçeri ocak ağalarından Kürkçü Ali Ağa tarafından 1608 yılında yaptırılmıştır.

Caferiye Camii: Şehir merkezinde iç kale civarında Tebriz Kapı semtinde yer alır. Kitabesine göre 1645 yılında Ebubekir oğlu Hacı Cafer tarafından yaptırılan cami koyu kahve renkli kesme kamber taşı ve moloz taşlardan inşa edilmiştir.

Boyahane Camii : Şehir merkezinde, bulunduğu mahalleye adını vermiş olan cami, yanındaki Boyahane Hamamı’nın bir kısmının cami haline getirilmesiyle 1566 yılında yaptırılmıştır.

Narmanlı Camii: Şehir merkezinde, Tebriz Kapı semtinde, Çifte Minareli Medrese’nin doğusunda yer alır. Kitabesine göre 1738 yılında Narmanlı Hacı Yusuf tarafından yaptırılmıştır.

İbrahim Paşa Camii: Şehir merkezinde, Eski Hükümet Konağı’nın güneyinde yer alır. Kitabesine göre 1748 yılında Erzurum Valisi İbrahim Paşa tarafından yaptırılmıştır. Şeyhler Camii: Yanındaki medrese, hamam ve çeşme ile birlikte bir külliye bünyesinde yaptırılan cami, şehir merkezinde kendi adını verdiği mahallede yer alır.

Gümrük (Hacı Derviş) Camii: Şehir merkezinde, Kongre Meydanı’ndan Mahallebaşı’na giden cadde üzerindedir. Cami kitabesine göre 1718 yılında Hacı Bektaş oğlu Derviş Hacı İbrahim tarafından yaptırılmıştır.

Derviş Ağa Camii : Şehir merkezinde Ayas Paşa’dan, Mahallebaşı’na giden yolun sağında türbe ile birlikte görülen camidir. 1718 yılında Hacı Derviş Ağa tarafından yaptırıldığı bilinmektedir.

Pervizoğlu Camii: Şehir merkezinde, Caferzade Mahallesi’nde yer alır. Vakfiyesine göre 1716 yılında Pervizoğlu Hacı Mehmed tarafından yaptırılmıştır.

Cennetzade Cami: Şehir merkezinde Aşağı Yoncalık Mahallesi’nde, taş ambarların güneyinde bulunmaktadır. Vakıf kayıtlarına göre 1786 yılında, İsmail adlı bir kişi tarafından yaptırılmıştır

Kurşunlu (Fevziye-Şeyhülislam) Camii : Erzurum Kalesi’nin eteğinde, yanındaki aynı adla anılan medrese ile birlikte yaptırılmış tek kubbeli bir camidir.

Ayaz Paşa Camii: Şehir merkezinde, Ayaz Paşa Mahallesi’nde yer alır. Dört duvar üzerine üç gözlü son cemaat yeri ve ibadet alanından meydana gelen cami 1545-1549 tarihleri arasında Erzurum’da Beylerbeyi olan Ayas Paşa tarafından yaptırılmıştır.

Gürcü Mehmet Paşa Camii: Şehir merkezinde, Sultan Melik Mahallesi’nde yer almaktadır. Saltukoğullarından Sultan Melik tarafından yaptırılan eski mescidin harap olması üzerine, 1648 tarihinde Gürcü Mehmet Paşa tarafından yeniden yaptırılmıştır.

Kasım Paşa Camii: Şehir merkezinde yer alır. Kitabesinden 1667 yılında, Kasım Paşa tarafından yaptırıldığı anlaşılmaktadır

Esat Paşa Camii : Şehir merkezinde iç kalenin güney-batısında yer alır. Kitabesine göre 1853 yılında Erzurum Valisi Esat Muhlis Paşa tarafından yaptırılmıştır. Kemhan Camii: Şehir merkezinde yer alan caminin, 1654 yılında Hacı Bünyad Efendi tarafından yaptırıldığı bilinmektedir.

Köse Ömer Ağa Camii: Şehir merkezinde, adını verdiği mahallede yer almaktadır.

Arslan Paşa Camii: Oltu ilçesinde, Oltu çayı kenarında yer alan cami, 1664 yılında, Çıldır Atabeklerinden Kars muhafızı Arslan Mehmet Paşa tarafından yaptırılmıştır.

Kaynak: Erzurum’da 212 cami var!

Erzurum Lala Paşa Cami

Mimarisi Mimar Sinan olan bu camii 3 kapısı 28 penceresi olan 1562 yılında Lala Mustafa Paşa adına yaptırılmıştır Diğer ismi ise Lala Mustafa Paşa Camii olarak da geçmektedir Osmanlı’ya ait Erzurum’da Ayaz Paşa Camisinden sonra ikinci camii olarak bilinmektedir. Tam merkezde büyük ihtişamlı, camii avlusu sade, mimarisi çok güzel, içerisi huzur verici, etrafı insanların güzel vakit geçirdiği aynı zamanda da çay içip oturabilecekleri şekilde düzenlenmiştir.

Ünlü şairimiz olan Ahmet Hamdi Tanpınar’ın ‘’Beş Şehir’’ adlı eserinde Lala Paşa Camisini küçük bir pırlantaya benzetmektedir. Lala Paşa Camiinin girişinde Osmanlı Padişahı 4.Mehmet tarafından yazdırılan Erzurum’dan vergi alınmayacaktır fermanı okutulmuştur. 17. Yüzyılda Erzurum’da bulunan Evliya Çelebi Seyahatname’sinde imam ve müezzini hakkında dikkat çekici ifadelerde de bulunmuştur. Bir rivayete göre zamanın birinde Hızır a.s’nin burada namaz kıllarken ona bir mümin rastlar sohbet ederken Hızır olduğunu öğrenir ondan vakit namazının bir vaktini burada kılmasını istemiştir hızır a.s bundan sonra her gün namaz vakitlerinden birini Lala Paşa Camiinde kıldığı söylenmektedir.

Adres : Lala Mustafa Paşa Camii, Lalapaşa, 25200 Yakutiye/Erzurum

Erzurum Ulu Cami

Beylikler ve Selçuklular döneminde Anadolu’ da yapılmış camilerin çoğu çok sütunlu Ulu Camii şemasındadır. Bunların ilk örnekleri den biri olan yapı da Erzurum Ulu Camidir. 1179 yılında Saltukoğulları’ndan Nasirüddin Muhammed tarafından Ebü’l Feth Mehmed’e yaptırılmıştır. İlk yapımında düz çatılı olan cami dönem dönem yapılan onarımlarla değişime uğramıştır. Günümüzdeki hali sivri kemerlerle birbirine bağlı 24 taş paye ve 16 duvar payesi üzerine inşa edilmiş kubbe ve tonozlardan (biçimi alttan içbükey olmak üzere taş ve tuğlayla örülmüş, yarım silindir biçiminde tavan örtüsü) oluşmaktadır.

Oldukça geniş olan caminin mihrap önü bölümü ahşap kırlangıç kubbeyle örtülmüş aynı eksen üzerinde yer alan ve ortasında aydınlık feneri bulunan diğer kubbe taş mukarnas dolgularla süslenmiştir. Caminin ilk yapısından geriye sadece mihrabı kalmıştır. Camii ilk yapıldığı şekliyle günümüze ulaşamamışsada Saltuklular’dan kalan iki camiden biri olması sebebiyle önemlidir. 22.yüzyılda Anadolu’da yapılan Ulu Camilerin mihrabın bulunduğu orta mekana ağırlık veren mimarı anlayışı ve geometrik motifli taş süslemesiyle Türk sanatının bütünlüğü içinde yerini almaktadır.

Adres: Camiikebir Mh., 25200 Yakutiye/Erzurum

Erzurum Pervizoğlu Cami

 

 

Birleşik olan medrese ile birlikte Pervizoğlu Hacı Mehmet Efendi tarafından yaptırılmıştır. Hicri takvime göre 1128 tarihinde, Miladi takvime göre 1715 tarihinde yaptırıldığı giriş kapısının üzerinde mermer bir tabelaya yazılı olan Pervizoğlu Camii Ayazpaşa Mahallesi’nde bulunmaktadır. Erzurum’da gördüğüm en güzel tarihi yapılardan biridir küçük ama bir o kadar da güzel ve huzur verici olduğunu söyleyebilirim gir içine bir kenarda otur ve huşu içinde huzurun kucağına bırak kendini kesinlikle iyi gelecektir mutlaka görülmesi gereken yerlerden biridir. Yanında aynı adla anılan bir medrese ile birlikte küçük bir külliye içerisinde yer alan cami, tek kubbeli olup, üç gözlü son cemaat yerine sahiptir.
Düzgün kesme taş ile inşa edilen yapı, oldukça küçük ölçülerde, son derece uyumlu oranlara sahiptir.

Adres: Mirza Mehmet Mh., 25200 Yakutiye/Erzurum

İbrahim Paşa Camii

Camii kitabesine göre İbrahim Ethem Paşa tarafından hicri takvime göre 1161 miladi takvime göre ise 1748 tarihinde yaptırılmıştır. Yapının kapı kemerinin üzerinde bulunan 43 x 64 cm ölçülerindeki mermer kitabe, tâlik hatla yazılmış olup, beş satır ve iki sütundur şair Haşim tarafından yazılmıştır. Caminin mihrabında 47 x 38 cm ölçülerinde mermer kitabe yer almaktadır.

Camide, kaidelerinde kitabeleri yer alan Şamdanlardan biri hicri takvime göre 1161 miladi takvime göre ise 1748 tarihinde İbrahim Paşa tarafından, diğeri 1212 H.-1797 M. tarihinde İbrahim Paşa’nın kızı Muhsine hanım tarafından ve diğer ikisi 1347 H.-1928 M. tarihinde Alemdar Zade Abdurrahman’ın eşi Saniye Hanım tarafından vakfedilmiştir. Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu’nun 13.11.1976 tarih ve A-188 sayılı kararı ile koruma altına alınmıştır.

Plan ve Mimari Özellikleri;

Kare planlı ve tek kubbeli olarak yapılmış olan camii üç gözlü son cemaat yeri mevcuttur. Son cemaat yeri kubbelerle örtülü olup yuvarlak kemerlerle birbirine bağlanan mukarnas başlıklı dört sütun tarafından taşınmaktadır. Caminin doğu ve batı cephelerinde altta dikdörtgen formlu üçer pencere ve üstte yuvarlak kemer formlu birer penceresi bulunmaktadır. Kuzey cephede girişin iki yanında birer pencere, güney cephesinde ise dikdörtgen formlu ikisi mihrabın yanında, biri mihrabın üzerinde yuvarlak kemerli pencere görülmektedir.

Caminin kuzeybatı köşesinde yer alan minare, kare kaideli silindirik gövdelidir. Kaideden silindir gövdeye geçişte köşeler pahlanmıştır şerefe altlığında iki sıra iri mukarnaslardan oluşan süsleme görülmektedir cami kapısı düz atkı taşlı olup sivri kemerlidir. Girişteki sivri kemerin köşelerinde başlıklı sütunceler bulunmakta kapı üç yönden iç ve dış bükey silme ile sınırlandırılmıştır.

Harim kısmı kubbe ile örtülü olup, kubbeye geçişlerde kullanılan tromplar sekizgene dönüştürülmüş, bunun üzerine de kubbenin oturduğu dairevi kasnak yerleştirilmiştir. Mihrap beş kenarlı olup kesme taştır. Dört sıra mukarnastan oluşan bir kavsaraya sahip olup caminin ahşap minberi 20. yüzyıl eseridir.

Adres: İbrahim Paşa Mh., 25200 Yakutiye/Erzurum

Erzurum Atatürk Üniversite Camii

(Yapılışı tarihi 1970) Güzel nezih bir camii üniversite merkezinde öğrencilerin uğrak alanında lavabolar abdest yerleri gayet temiz ve nezih cami içerisinde ki yazılar gayet gösterişli güzel aydınlatma yapılmıştır çok güzel ortam çok huzur verici tabi camilerin en güzel ziyneti cemaattir.

Adres: Atatürk Mh., 25240 Yakutiye/Erzurum

Erzurum Derviş Ağa Camii

Adres: Kadana, Tahtacılar Sk. No:31, 25030 Yakutiye/Erzurum

Erzurum Ayazpaşa Camii

Erzurum Ayazpaşa Camii Kanuni Sultan Süleyman döneminde 1558-1560 yıllarında Erzurum’da valilik yapmış olan Ayaz Paşa tarafından Erzurum ili merkezinde yaptırılmış, Osmanlı mimarisi özelliklerine sahip tarihi bir camidir. Huzurla ibadet edilecek bir mabed tadili erkana dikkat ediliyor. Teravih namazını hatimle kılanların yüzlerce yıldır devam ettiği Osmanlı’nın Erzurum’daki ilk eserlerden biridir.

Adres: Rabia Ana, Ayazpaşa Cd. No:31, 25030 Yakutiye/Erzurum

Erzurum Muratpaşa Camii

Murat Paşa Camisi; Bulunduğu mahalle ve caddeye adını veren camii II. Selim’in paşalarından Kuyucu Murat Paşa tarafından 1573 yılında yaptırılmıştır. Yapı, bitişiğinde bulunan hamam, Ana Hatun Türbesi ve Ahmediye Medresesi ile bir bütünlük oluşturmaktadır. Kare planlı caminin ibadet mekânını, köşelerde tromplara oturan mukarnaslı 6 sütunun taşıdığı merkezi bir kubbe örtmektedir. Son cemaat yerinin kemerlerini ayakta tutan yuvarlak gövdeli altı sütun, depremlerde zarar gördüğünden, çevreleri madeni bileziklerle desteklenmiştir. Kubbe kasnağında 12 pencere ve altında bir ayet işlemesi yer almaktadır.

 

Adres: Atalar, Muratpaşa Cd. No:8, 25100 Yakutiye/Erzurum

Erzurum Caferiye Camii

Kare plan üzerine tek kubbeli inşa edilen Osmanlı eseridir. Kitabesi 1645 yılını işaret eden eser, şehrin ana caddesi Cumhuriyet Caddesi üzerinde Hacı Cafer tarafından yaptırılmış eser yanında halen aktif bir medrese bulunmaktadır kesinlikle görülmesi gereken yerlerden biridir. Mimari tarz: Osmanlı mimarisidir.

Adres: Caferiye Mh., 25200 Yakutiye/Erzurum

Erzurum Kurşunlu Camii

Sadece camii değil bir kurtuluş mücadelesinin başladığı medrese Osmanlı Rus harbinde selalar ile halka milli şuuru aşılayıp tabyalara giden halkın toplanma mekanlarından biridir. Nene hatunların Bebem Anasız buyur VATANSIZ büyüyemez diye kundaktaki bebekleri bırakıp vatan savunmasına koştukları mekandır. Ahşap işçiliğinin en güzel şekilde yansıtıldığı ve zamanının desen ve izlerini en iyi şekilde yansıtan camii’nin yani sıra medrese ve hamam olmak üzere bina edilmiştir.

Adres: Mirza Mehmet Mh., 25200 Yakutiye/Erzurum