HINIS’IN TARİHÇESİ
Hınıs ilçesi ve çevresi Eski Tunç Çağı’ndan itibaren yoğun iskâna ve siyasi olaylara tanık olmuştur. Bunun sebebi en eski çağlardan beri önemli ticari ve askeri yolların kavşak noktasında yer alması, zengin akarsu kaynaklarını bünyesinde bulundurması, verimli arazilere sahip olması, hayvancılığa elverişli olması ve doğal savunma zeminine sahip olmasıdır. Hınıs ilçesindeki bilinen ilk yerleşimler MÖ 1500’lü yıllara kadar dayandığı düşünülmektedir.
Azzi-Hayaşa Krallığı bölgedeki egemenliğini MÖ 1340 yılında büyük krallık döneminde olan Hititlere devredene kadar Hınıs’ta hâkimiyetini devam ettirdi. MÖ 1340-1190 yılları arasında Hititler bölgeye hâkim oldu. Bölgenin adı ise Hititler yıkılıncaya dek Azzi-Hayaşa olarak devam etti. MÖ 1190-1074 yılları arasında Orta Asurlulara bağlı bir beylik olan Urartular bölgeyi ele geçirdi. MÖ 1075 yılında Orta Asurluların otoritesinden kurtulup bağımsızlığına kavuşan Urartular, bölgeyi MÖ 995 yılına kadar yönettiler. Ancak MÖ 695 yılında tekrar Neo-Asurluların egemenliği altına girdiler. Bölge MÖ 695 yılına kadar Asurluların elinde kaldı.
HINIS’IN EKONOMİSİ
Erzurum’un ekonomisini genel olarak tarım, hayvancılık ve ticaret unsurları oluşturmaktadır. İlçemiz bir tane organize sanayi sitesine sahiptir. Hınıs’ın Kuzeydoğu ve Güneydoğu Türkiye’yi birbirine bağlayan yol üzerinde olması, şehrin ekonomi alanında gelişmesini sağlamakla birlikte ticari anlamdaki önemini de ortaya koymaktadır. 1999 yılında kurulmuş olan Atatürk Üniversitesi Hınıs Meslek Yüksek Okulu ve diğer kademedeki eğitim kurumları, şehre eğitimin yanı sıra ticari anlamda da canlılık sağlamaktadır. Ayrıca ilçemiz kanyonları ve nehirleri ile doğa, tarihi eserleri ile kültür turizmi için potansiyel taşımaktadır.
HINIS’TA NÜFUS VE YERLEŞİM
2016 adrese dayalı nüfus kayıt sistemine göre Hınıs’ın nüfusu 26.832 kişidir. Nüfus açısından, Erzurum’un toplam nüfusunun %3,443’ünü oluşturmaktadır. Kilometrekare başına düşen kişi sayısı 15,55’tir. Hınıs nüfusunun yaklaşık 1/3’lük kısmı şehirde, 2/3’lük kısmı ise kırsalda yaşamaktadır. Hınıs 96 mahalleden oluşmaktadır. Hınıs’ta nüfus, %50,80 erkek ve %49,20 kadın nüfus oranları ile cinsiyete göre dengeli dağılmıştır. Erzurum’un yirmi ilçesi içerisinde en kalabalık sekizinci, güney ilçeleri arasında ise en kalabalık ikinci ilçedir. Son yıllarda terör ve işsizlik sebebiyle diğer illere doğru verilen yoğun göç, nüfusun giderek azalmasına sebep olmaktadır. Ancak 2016 yılından itibaren ilçedeki şartların düzelmesiyle beraber göçler yavaşlamıştır. Nüfus atış hızı ise %-0,97’dir. Bu oran, Erzurum geneline bakıldığında görece en düşük oranlardan biriyken, güney ilçeleri arasında ise en düşük orandır.
| YILLARA GÖRE HINIS’TA NÜFUS İSTATİSTİKLERİ | |||
|---|---|---|---|
| YIL | TOPLAM | ŞEHİR | KIR |
| 1965 | 46.855 | 5.263 | 41.592 |
| 1970 | 51.869 | 6.860 | 45.009 |
| 1975 | 56.634 | 10.226 | 46.408 |
| 1980 | 58.595 | 10.684 | 47.911 |
| 1985 | 62.661 | 12.161 | 50.500 |
| 1990 | 45.514 | 16.005 | 29.509 |
| 2000 | 49.892 | 27.504 | 22.388 |
| 2007 | 32.059 | 10.802 | 21.257 |
| 2008 | 31.479 | 9.803 | 21.676 |
| 2009 | 31.330 | 9.654 | 21.676 |
| 2010 | 31.072 | 9.792 | 21.280 |
| 2011 | 30.627 | 9.773 | 20.854 |
| 2012 | 29.810 | 9.883 | 19.927 |
| 2013 | 29.165 | 29.165 | Veri yok |
| 2014 | 28.607 | 28.607 | Veri yok |
| 2015 | 27.096 | 27.096 | Veri yok |
| 2016 | 26.832 | 26.832 | Veri yok |
HINIS’IN SOSYAL YAPISI
Yöre halkı gelenek ve göreneklerine bağlı olup, eğitim kurumlarının varlığı halkın eğitim ve kültür seviyesine olumlu katkı sağlayarak, onların değişim ve gelişime kolaylıkla uyum sağlamasına yardımcı olmaktadır.
İlimizde, özellikle kırsal kesimde halk geçimini tarım ve hayvancılıkla sağlamaktadır. Hayvancılık önemli bir yer tutmakla beraber girdi maliyetleri yüksek olduğu için et ve süt verimi düşük olmaktadır. Bu durum hayat standardını önemli oranda etkilemektedir.
Bunun yanısıra memur ve işçi istihdamı, üniversite öğrencileri ve askeri birliklerin ilimizde bulunması ekonominin hareketliliği bakımından önemli bir etki sağlamakla birlikte sosyo-kültürel yönden de olumlu sonuçlar doğurmaktadır.
İlçemizde istihdam oranlarının düşük olması sebebiyle işsizlik göçü yaşanmaktadır. İş aramak maksadıyla ülkenin batısına, hatta yabancı ülkelere göç devam etmektedir. Son yıllarda özellikle ilçe merkezinde çalışmalar yürütülmekte ve modern şehir görünümü sağlamak için gayret edilmektedir.
İlçemiz merkezinde konut sıkıntısı bulunmamaktadır. Ayrıca dar gelirli vatandaşın uygun sosyal konutlarda iskan edilebilmesi için Toplu Konut İdaresi Başkanlığı aracılığıyla sosyal konut yapımına gidilmesi çalışmaları yürütülmüştür.
HINIS’IN COĞRAFİ YAPISI VE İKLİM ÖZELLİKLERİ
Hınıs ilçesi Erzurum ilinin güneyinde engebeli ve çevresi dağlarla kaplı 1720 metre rakımlı ova üzerinde kurulmuştur. Siyasi olarak, doğusunda Karaçoban, güneyinde Varto ve Bulanık, batısında Varto ve Tekman İlçesi, kuzeyinde ise Tekman ve Karayazı ilçeleri yer almaktadır. Fiziki olarak, batıda Bingöl dağları, güneyde Akdoğan dağları doğuda Ak dağları, kuzeyde Kanca dağları ve Karya dağı ile çevrili olan ilçenin yüzölçümü 1.799 km²’dir.
Bu dağlardan bilhassa Bingöl dağlarında irili ufaklı 100 civarı göl mevcuttur. Ayrıca yayla ve platolar mevcuttur. İlçede en yüksek rakım Bingöl dağları üzerindeki Kof tepesidir (3070 m). Akdağlar (2953 m), Akdoğan Dağı (2879 m) ve Kulluca Tepesi (2754 m) diğer önemli dağlardır. En düşük rakım ise Hınıs ve çevresinde olup ilçenin tamamının rakımı 1650 m civarındadır.
İlçenin içinden Murat Nehri’ni kollları olan Kocasu Çayı ve Başköy Çayı geçmektedir. Batı kanyonundan içinden geçen Kocasu, doğu kanyonunun içinden geçen Başköy Çayı’dır. İlçedeki diğer önemli akarsular ise Alagöz Deresi, Mirrik Deresi, Kolhisar Deresi, Ballıca Deresi, Av Dere, Molla Kulan Deresi, Ahırçimen Deresi, Güzel Dere, Has Dere, Toraman Dere, Kuzukurt Deresi, Cam Deresi, Taşbudak Deresi, Alaca Deresi, Değirmendere, Tozlukomu Deresi ve Mamaş Deresi’dir. İlçe topraklarının tamamı, Basra Körfezi akaçlama Havzası içinde kalır. Bu kesimin sularını, Murat Irmağı toplar.
İlçe coğrafi olarak deprem kuşağındadır. Bu sebeple 1949 ve 1966 yıllarında Türkiye genelinde de büyük ses getiren iki büyük deprem geçirmiştir. 1946 Hınıs-Varto depremi, 31 Mayıs günü yerel saat ile 05.12’de 5.9 Ms büyüklüğünde (tahmini) meydana gelen deprem. Mercalli şiddet ölçeğine göre en büyük şiddet VIII (Yıkıcı) olarak hissedildi. Deprem, 839 can kaybına yol açtı. 1966 yılında iki adet deprem Hınıs’ı vurdu. Depremlerden ilki 7 Mart 1966 tarihinde Türkiye saatiyle 03.16’da 5.6 Ms büyüklüğünde oldu. 14 kişinin ölümüne ve 75 kişinin de yaralanmasına yol açtı.
ikinci deprem ise, 1966 Hınıs-Varto Depremi olarak anılan ve 19 Ağustos 1966’da Türkiye saatiyle 14.22’de meydana gelen doğal afettir. Depremin büyüklüğü 6,9 Ms olarak ölçüldü. Felaketin boyutu 2.394 ölü ve 1.489 yaralıya ulaşmıştır.
Deprem, Hınıs ve Varto’daki neredeyse tüm yapıları mahvetmiştir. Bu deprem sonrası kanyona yakın olan Dere mahallesi ve Bahçe mahallesinde yer alan Hınıs merkezi, Yukarıkayaşı ve Yenikent mahallelerine taşınmıştır. Dönemin en büyük afeti olan bu olayı yerinde incelemek için Türkiye Cumhuriyeti’nin 5. Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay Hınıs’a gelmiştir. Hınıs ve Varto’da gerçekleşen depremin yarattığı yıkıma karşı kayıtsız kalamayan Şair Cemal Süreya “Keşke Yalnız Bunun İçin Sevseydim Seni” adlı şiirinde duygularını yansıtmıştır.
Tabiat yapısı ve iklim özellikleri bakımından Erzurum’dan ve çevresinden az da olsa farklıdır. Erzurum gibi karasal bir iklime sahip olmasına rağmen, kış aylarında Erzurum’dan 5 ile 10 derece daha sıcaktır. Sıcaklığın –22 dereceye kadar düştüğü ve kar kalınlığının 25-30 cm’ye kadar ulaştığı Aralık-Ocak ayları kışın en şiddetli geçtiği dönemlerdir. Hınıs’ın iklimi tipik karasal iklimdir; yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk ve yağışlıdır.
Yıl içinde en düşük sıcaklık ocak ayında görülür (-22 derece) ve en yüksek sıcaklık ise ağustos ayına denk gelir (30+ derece). Ekim–Kasım aylarında donların başlangıcıdır. Mayıs ayı ise en fazla yağışın görüldüğü aydır. Mayıs ayında ortalama olarak metrekareye 74,3 kg yağış düşmektedir. En düşük yağışın görüldüğü ay ise temmuz ayıdır. Ortalama yağış 1,7 kg’dır. Hınıs İlçesine yıllık ortalama olarak metrekare başına 360 ile 450 ml arası yağış düştüğü hesaplanmaktadır.
Kış aylarında dağlık kesimdeki köy yollarının ulaşımı zaman zaman durmakta olup devlet hizmetlerinin köylere götürülmesinde zorluklar yaşanmaktadır. Ancak son yıllarda belediye çalışmalarının hızlanmasıyla hiçbir köyün ulaşımı kapanmamaktadır.
1925 Tarihli Erzurum ve Hınıs Siyasi Haritası (Kırmızı ile İşaretlenmiş Yer: Hınıs)
