Aşkale Hakkında Bilgi

Doğu Anadolu'nun kadim şehri Erzurum'un batıya açılan önemli kapısı olan Aşkale, zengin tarihi, stratejik konumu ve kendine has kültürel dokusuyla dikkat çeken bir ilçedir. Tarihi İpek Yolu güzergâhında yer alması, onu yüzyıllar boyunca ticaretin ve kültürlerin kesişme noktası haline getirmiştir.

Erzurumca tarafından

Temmuz 28, 2025 Okuma süresi: 7dk, 43sn

Doğu Anadolu’nun kadim şehri Erzurum’un batıya açılan önemli kapısı olan Aşkale, zengin tarihi, stratejik konumu ve kendine has kültürel dokusuyla dikkat çeken bir ilçedir. Tarihi İpek Yolu güzergâhında yer alması, onu yüzyıllar boyunca ticaretin ve kültürlerin kesişme noktası haline getirmiştir.

1. Aşkale’nin Tarihi

Aşkale’nin tarihi, Anadolu’nun en eski medeniyetlerine kadar uzanır. Bulunduğu coğrafya, çeşitli devlet ve imparatorluklara ev sahipliği yapmıştır.

1.1. Erken Tarih Dönemi: İlçe ve çevresindeki arkeolojik buluntular, bölgede Urartular döneminden itibaren yerleşim olduğunu göstermektedir. Daha sonra sırasıyla Persler, Romalılar ve Bizanslılar bölgeye hâkim olmuştur. Bizans döneminde önemli bir askeri ve ticari merkez konumundadır. Erken dönemdeki adı “Haşha” veya “Aşhane” olarak geçmektedir.
1.2. Osmanlı Dönemi: Aşkale, 1517 yılında Yavuz Sultan Selim’in Çaldıran Seferi dönüşünde Osmanlı topraklarına katılmıştır. Osmanlı idari yapısında önce Erzurum Eyaleti’ne, sonra Erzurum Vilayeti’ne bağlı bir kaza merkezi olarak varlığını sürdürmüştür. İlçe, İstanbul’u İran’a bağlayan ana ticaret yolu üzerinde bulunması nedeniyle büyük önem taşımış, bu dönemde yolcuların konaklaması için hanlar ve kervansaraylar (Mama Hatun Kervansarayı gibi) inşa edilmiştir.
1.3. Cumhuriyet Dönemi: Cumhuriyet’in ilanından sonra Erzurum vilayetine bağlı bir ilçe statüsünü korumuştur. İlçe, 1939 Erzincan depreminde büyük hasar görmüş ve yeniden inşa edilmiştir. Cumhuriyet döneminde karayolu ve demiryolu ulaşım ağlarına kavuşması, Aşkale’nin gelişiminde önemli rol oynamıştır.

2. Coğrafi Özellikler

Aşkale, Erzurum ilinin karakteristik coğrafi özelliklerini büyük ölçüde yansıtır.

2.1. Konum ve Komşu İlçeler: Aşkale, Erzurum il merkezinin yaklaşık 53 km batısında yer alır. Doğusunda Aziziye ve Yakutiye ilçeleri, batısında Erzincan ilinin Tercan ve Çayırlı ilçeleri, kuzeyinde Bayburt ilinin Aydıntepe ilçesi, güneyinde ise Çat ilçesi ile komşudur. Yüzölçümü bakımından Erzurum’un büyük ilçelerinden biridir.
2.2. İklim ve Bitki Örtüsü: Aşkale’de tipik karasal iklim hüküm sürer. Kışlar çok soğuk, kar yağışlı ve uzun; yazlar ise serin ve kısadır. Yıllık sıcaklık ortalaması düşüktür. Bitki örtüsü genel olarak bozkır (step) karakterindedir. İlçenin yüksek kesimlerinde çayırlar, dere kenarlarında ise söğüt ve kavak ağaçları görülür. Orman örtüsü oldukça sınırlıdır.
2.3. Akarsular ve Doğal Kaynaklar: İlçenin en önemli akarsuyu, Fırat Nehri’nin büyük kollarından biri olan Karasu Nehri’dir. Karasu, ilçe topraklarını baştan başa geçer ve tarım için hayati önem taşır. Bunun yanında ilçe sınırları içinde çeşitli küçük dereler de bulunur. Yer altı kaynakları arasında mermer ocakları ve jeotermal kaynaklar (kaplıca potansiyeli) dikkat çeker.

3. İdari ve Demografik Yapı

3.1. Nüfus Bilgileri: TÜİK verilerine göre, Aşkale ilçe merkezi ve köylerinin toplam nüfusu son yıllarda azalma eğilimindedir. Bu azalışın başlıca nedeni, özellikle köylerden büyük şehirlere ve yurtdışına olan göçlerdir. Nüfusun önemli bir kısmı ilçe merkezinde yaşamaktadır.
3.2. Mahalle ve Köyler: Aşkale ilçe merkezi, belirli sayıda mahalleden oluşmaktadır. İlçeye bağlı çok sayıda köy bulunur. Bu köyler genellikle dağınık yerleşim gösterir ve ekonomileri büyük ölçüde hayvancılığa dayanır.

4. Ekonomi ve Tarım

Aşkale ekonomisi geleneksel olarak tarım ve hayvancılığa dayanmakla birlikte, ulaşım ve ticaret de giderek önem kazanmaktadır.

4.1. Tarım ve Hayvancılık: İklim koşulları ve yüksek rakım nedeniyle tarımsal ürün çeşitliliği sınırlıdır. Başlıca yetiştirilen ürünler buğday, arpa, yem bitkileri (fiğ, korunga) ve patatestir. Hayvancılık, ekonomide tarımdan daha önemli bir yere sahiptir. Büyükbaş hayvancılık (sığır besiciliği ve süt üretimi) ile küçükbaş hayvancılık (koyun yetiştiriciliği) yaygındır. Özellikle kış aylarında hayvanlar için hazırlanan “Aşkale Tandırı” geleneği meşhurdur.
4.2. Sanayi ve Ticaret: İlçede büyük ölçekli sanayi tesisleri sınırlı sayıdadır. Daha çok tarımsal ürün işleme (süt ürünleri, un fabrikaları), mermer işleme ve küçük ölçekli atölyeler bulunur. Aşkale’nin en önemli ekonomik avantajı, D-100 (E80) karayolu ve Erzincan-Erzurum demiryolu hattı üzerinde önemli bir kavşak noktası olmasıdır. Bu durum, nakliye ve lojistik sektörünün gelişmesine katkı sağlamaktadır. İlçe merkezindeki ticaret, genellikle günlük ihtiyaçları karşılamaya yöneliktir.

5. Kültür ve Turizm

Aşkale, köklü geçmişinden gelen zengin bir kültürel mirasa sahiptir.

5.1. Tarihi Eserler ve Yapılar:
- Aşkale Kalesi: İlçe merkezinde bulunan, tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte Bizans veya daha önceki dönemlere ait olduğu düşünülen bir kaledir.
- Avnik (Köprüköy) Kalesi: İlçeye bağlı Avnik (Köprüköy) köyü yakınlarında, sarp bir kayalık üzerinde yer alan ve Urartular dönemine tarihlenen etkileyici bir kaledir.
- Mama Hatun Kervansarayı ve Kümbeti: İlçe merkezinde, Tercan ilçesindeki ünlü Mama Hatun Külliyesi’ni yaptıran Saltukoğulları Beyi II. İzzeddin Saltuk’un kızı Mama Hatun adına yaptırıldığı düşünülen kervansaray ve kümbet, Selçuklu mimarisinin önemli eserlerindendir. Günümüze sadece kümbet kısmı sağlam olarak ulaşmıştır, kervansaray ise harabe halindedir.
- Çöğender (Cücünüs) Köprüsü: Selçuklu dönemine ait tarihi bir köprüdür.
5.2. Geleneksel El Sanatları: Geçmişte daha yaygın olan el sanatları (halı, kilim dokumacılığı, ahşap işçiliği) günümüzde azalarak devam etmektedir. Yöresel motifler kullanılarak yapılan dokumalar kültürel değer taşır.
5.3. Yöresel Yemekler: Erzurum mutfağının özelliklerini taşır. Başlıca yemekler arasında Kesme Çorbası (Aşkale Çorbası), Ayran Aşı (Çortutu), Kıtlık, Haşıl, Gılik (Tandır Kebabı), Su Böreği, Hingal, Kete ve Tandırda Pişirilen Ekmekler öne çıkar. Özellikle kışın hazırlanan tandır eti meşhurdur.

6. Ulaşım ve Altyapı

Aşkale, Erzurum’un batıya açılan ana ulaşım koridorunda yer alır.

6.1. Karayolu ve Demiryolu Bağlantıları: İlçe, Türkiye’nin en önemli karayollarından biri olan D-100 (E80) karayolu üzerinde bulunur. Bu yol, Erzurum’u Erzincan, Sivas ve İstanbul’a bağlar. Aynı zamanda Erzincan-Erzurum demiryolu hattı da ilçe merkezinden geçmekte ve Aşkale Tren İstasyonu’na sahiptir. Bu ulaşım ağları, ilçeyi önemli bir transit geçiş noktası yapar.
6.2. Şehir İçi Ulaşım: İlçe merkezi ulaşımı genellikle minibüslerle sağlanmaktadır. Köylere ulaşım ise minibüs ve köy servisleri ile yapılır.

7. Eğitim ve Sağlık Hizmetleri

7.1. Okullar ve Eğitim Kurumları: İlçe merkezinde ve köylerde çeşitli düzeylerde (ilkokul, ortaokul, lise) devlet okulları bulunmaktadır. Yükseköğretim kurumu olarak Atatürk Üniversitesi’ne bağlı bir Meslek Yüksekokulu (Aşkale Meslek Yüksekokulu) ilçede eğitim vermektedir.
7.2. Hastaneler ve Sağlık Ocakları: İlçe merkezinde bir Devlet Hastanesi bulunmaktadır. Bunun yanında merkezde ve büyük köylerde Aile Sağlığı Merkezleri (Sağlık Ocakları) hizmet vermektedir. Temel sağlık hizmetlerine erişim sağlanmakla birlikte, daha kompleks tedaviler için genellikle Erzurum il merkezine sevkler yapılır.

Aşkale, Erzurum’un batıdaki dinamik ilçesi olarak, tarihi İpek Yolu’nun mirasını taşırken, modern ulaşım koridorlarının kesiştiği bir noktada geleceğe hazırlanmaktadır. Köklü tarihi, Selçuklu’dan kalma önemli eserleri, kendine has kültürü ve mutfağı ile ziyaretçilerini bekleyen Aşkale, aynı zamanda tarım ve hayvancılıkla şekillenen geleneksel yaşamın ve nakliye sektörünün canlılığını da yansıtır. Erzurum’u batıya bağlayan bu önemli kavşak, Doğu Anadolu’nun geçmişle bugünü harmanlayan çarpıcı bir kesitini sunar.

Kaynaklar: