Erzurum’un Kuruluşu ve Tarihi Gelişimi
Erzurum’un Kuruluşu ve Tarihi gelişimini incelemeden önce, “Neden Erzurum şu anda bulunduğu yerde kuruldu ve neden tarih boyunca birçok büyük devletin ve imparatorluğun cazibe merkezi oldu?” soruları üzerinde kısaca durulmalıdır. Çünkü Erzurum Şehri’nin konum özelliklerinin, şehrin gelişmesi, şehir halkının sosyal ve kültürel hayatı üzerinde büyük etkisi bulunmaktadır.
Erzurum’un Kuruluşu ve Tarihi gelişimi ve bulunduğu mevkide kurulmasının sebebi, yalnızca ovanın Karasu yatağına yakın bataklık ve taşkına maruz alçak sahasından uzak, kendisine bol su temin eden dağların eteğinde bulunması ile değil, üzerinde daha eski çağlardan beri iç kalenin yükseldiği tepenin varlığı ile izah etmek gerekmektedir. Bu saha, aynı zamanda Karasu-Aras doğal koridorunun merkezi kısmında yer aldığı için gerek askeri, gerek ulaşım ve gerekse de ticaret bakımından önemli bir kavşak noktası olarak değerini hiçbir zaman kaybetmemiştir. Ayrıca şehri elinde tutan devlet, onu savaş hazırlıkları için üs olarak kullanmakta; işgal etmek isteyen devlet ise doğudan Anadolu içlerine kadar uzanabilmek için ele geçirilmesi gereken en önemli stratejik nokta olarak görmekteydi.
Erzurum Şehri’nin Kuruluşu ve Tarihi gelişimi içinde önemli bir ticaret merkezi olmasının ve birçok devletin şehri ele geçirmek istemesinin öncelikli nedeni, ayrıcalıklı konum özelliklerinden kaynaklanmaktadır. Erzurum yukarıda bahsi geçen özelliklerin ve devletlerarası özel ilişkilerin etkisiyle tarih boyunca birçok devletin istilasına maruz kalmıştır. 6000 yıllık geniş zaman dilimi içerisinde Erzurum; Hurri, Urartu, Saka (İskitler), Med, Pers, Partlar ve halefleri, Roma, Bizans, Sasani, Araplar (Dört Halife Devri), Emevi, Abbasi, Selçuklu, Moğol, İlhanlılar ve halefleri, Karakoyunlu, Timurlu, Akkoyunlu, Safevi, Osmanlı ve Türkiye Cumhuriyeti devletlerinin hükümranlığında kalmıştır.
Dar anlamdaki bu konumunun yanında geniş anlamdaki konum özelliklerinin etkisi de oldukça önemlidir. Erzurum Şehri’nin geniş anlamdaki konumu ele alınırken incelememiz gereken önemli noktalardan birisi tarihi ticaret yolları ile olan bağlantısıdır. Orta Asya İpekyolu üzerinde yer almasının, geçmiş dönemler içerisinde Erzurum’un her zaman önemli bir yerleşme merkezi olması sonucunu beraberinde getirdiği bilinen bir gerçektir.
Ayrıca kurulmuş olduğu yer açısından değerlendirildiğinde Anadolu’nun doğu sınırına yakın bir bölgede yer alması ve doğudaki en büyük şehri olması münasebetiyle önemli bir askeri ve stratejik konuma sahip olduğu, birçok devletin ve imparatorluğun yönetimi altına girmesi ve pek çok savaşın merkezini oluşturması dolayısıyla açıkça görülebilmektedir. Bunun yanında Türkiye Cumhuriyeti döneminde ise Doğu Anadolu Bölgesi sınırları içerisinde yer alan en büyük şehir olması Erzurum’un tarihi süreçten gelen önemini koruduğunu göstermektedir. Özellikle çevre iller ile olan ekonomik ve sosyal bağlar Erzurum’un çevresine göre bir cazibe merkezi özelliği olması gerçeğini ortaya koymaktadır.
